Nowe towarzystwo dla koniakowskich koronczarek? Czyli o unijnej ochronie oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych | Co do zasady

Niedawno zajadaliśmy się rogalami świętomarcińskimi, a już wkrótce wyciągniemy z szafek świąteczną zastawę – być może z Bolesławca, Ćmielowa czy Chodzieży. Obecnie tylko jeden z tych polskich klasyków – rogal z Poznania – jest objęty unijnym systemem ochrony oznaczeń geograficznych. Czy wkrótce nasze rodzime portfolio oznaczeń geograficznych chronionych w UE znacznie się poszerzy? Z początkiem grudnia 2025 r. stało się to możliwe.

W ubiegłym roku unijny system ochrony oznaczeń geograficznych przeszedł niemałą rewolucję, o której pisaliśmy na naszym portalu. Jednym z jej filarów jest całkowicie nowe rozporządzenie 2023/2411[1] zapewniające ochronę oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych, dotychczas chronionych – jeżeli w ogóle – jedynie na szczeblu lokalnym. Choć Polska jest akurat jednym z tych państw członkowskich, które wprowadziły lokalny system ochrony, to obejmował on tylko jedno zarejestrowane oznaczenie – Koronki Koniakowskie.

Rejestracja oznaczenia – dla kogo?

Zgodnie z rozporządzeniem za produkty rzemieślnicze i przemysłowe uznaje się wyroby:

• wykonane całkowicie ręcznie albo przy użyciu narzędzi, z istotnym udziałem pracy rękodzielniczej lub
• wyprodukowane w seriach i przy użyciu maszyn czy w inny znormalizowany sposób.

Nazwa każdego takiego produktu może zostać zgłoszona do rejestracji jako oznaczenie geograficzne, jeżeli łącznie spełnione są następujące wymogi:

• produkt pochodzi z określonego miejsca, regionu lub państwa,
• dana jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna produktu jest w głównej mierze wynikiem jego pochodzenia geograficznego,
• co najmniej jeden etap produkcji produktu odbywa się na wyznaczonym obszarze geograficznym.

Komisja Europejska zidentyfikowała około 380 produktów potencjalnie kwalifikujących się do rejestracji, w tym kamienie naturalne, tekstylia, biżuterię, porcelanę czy wyroby z drewna. Do grona kandydatów należy chociażby szkło Murano, tweed Donegal, porcelana Limoges czy nasza rodzima ceramika z Bolesławca.

O rejestrację mogą się ubiegać producenci z państw członkowskich UE, a także organy publiczne, w tym organy samorządów terytorialnych. Ponadto możliwość ta przewidziana jest dla producentów spoza UE, którzy wytwarzają produkty niebędące unijnymi produktami rzemieślniczymi – pod warunkiem, że produkty te są chronione w ich kraju oraz spełniają wymogi wynikające z rozporządzenia 2023/2411. Kwestie te mają być szczegółowo uregulowane w umowach pomiędzy państwem pochodzenia takich producentów a Unią.

Etapy rejestracji

Rejestracja podzielona została na dwa etapy – krajowy i unijny. Dzięki temu zgłoszenia będą w pierwszej kolejności badane przez krajowy organ (w Polsce Urząd Patentowy RP), który znacznie lepiej orientuje się w specyfice i historii regionalnych produktów.

Wniosek o rejestrację składa się za pośrednictwem systemu elektronicznego PUEUP. Po zbadaniu zgłoszenia Urząd Patentowy publikuje je i rozpoczyna się okres sprzeciwowy, podczas którego sprzeciw wobec rejestracji może wnieść każdy krajowy podmiot z uzasadnionym interesem (np. jeżeli nazwa zgłoszona do ochrony jako oznaczenie geograficzne stała się nazwą rodzajową).

W dalszej kolejności zgłoszenie zostaje elektronicznie przekazane do Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) i na etapie unijnym, po publikacji, rozpoczyna się kolejny okres sprzeciwowy – tym razem dla właściwych organów lub podmiotów z uzasadnionym interesem, z państw członkowskich lub państw trzecich. Końcowym etapem jest publikacja decyzji o rejestracji oznaczenia geograficznego i specyfikacji produktu w formie elektronicznej w unijnym GI Register.

Wyjątkowo dla państw członkowskich, w których dotychczas nie istniał lokalny system ochrony oznaczeń geograficznych dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych, przewidziana jest możliwość rejestracji bezpośredniej, tj. z pominięciem etapu krajowego. Dotyczy to Danii, Szwecji, Finlandii, Litwy, Luksemburga, Malty i Holandii.

Ochrona – jasne i jednolite zasady

Zakres ochrony oznaczeń dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych w istocie nie różni się od istniejącego systemu dotyczącego produktów rolnych, środków spożywczych, win i napojów spirytusowych.

Każdy przedsiębiorca produkujący wyroby zgodnie z ich specyfikacją będzie mógł je oznaczyć logiem przewidzianym dla chronionych oznaczeń geograficznych, co ułatwi identyfikację oryginalnych produktów.

Oznaczenia będą chronione w takim samym zakresie jak oznaczenia dla produktów rolnych, spożywczych i alkoholu, to jest zwłaszcza przed:

• bezpośrednim lub pośrednim stosowaniem oznaczeń w celach handlowych w odniesieniu do podobnych produktów nieobjętych rejestracją lub do zupełnie odmiennych produktów – gdy stosowanie danej nazwy wykorzystuje, osłabia lub umniejsza renomę chronionego oznaczenia geograficznego,
• wszelkim niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, i to nawet jeśli użyciu oznaczenia towarzyszą określenia „styl”, „typ”, „metoda”, „jak produkowane w” itp.,
• wszelkimi innymi fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd oznaczeniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych cech charakterystycznych produktu, które są podane na opakowaniu produktu, w materiałach reklamowych lub na stronach internetowych

a także bezprawnym wykorzystywaniem w domenach internetowych.

Różnice między systemami

Zadania i kompetencje dotyczące rejestracji oznaczeń rozdzielono między dwa organy – rejestracją oznaczeń dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych będzie się zajmował EUIPO, a nie Komisja Europejska. W tym celu powołano odrębny Wydział Oznaczeń Geograficznych ds. produktów rzemieślniczych i przemysłowych.

Ponadto jedynie w przypadku oznaczeń dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych wprowadzono system „oświadczeń własnych”. Zakłada on, że dany producent może używać oznaczenia geograficznego dla swojego produktu na podstawie własnego oświadczenia – ale i na swoją wyłączną odpowiedzialność – o tym, że jego produkt jest zgodny ze specyfikacją produktu, dla którego zarejestrowane jest oznaczenie. Na podstawie takiego oświadczenia właściwy organ krajowy powinien wydać lub odnowić producentowi urzędowe poświadczenie zezwolenia na produkcję produktu objętego oznaczeniem geograficznym (pod warunkiem, że organ ten nie ma zastrzeżeń co do zgodności oświadczenia). Wówczas nie trzeba przechodzić weryfikacji zgodności produktu ze specyfikacją, tak jak w przypadku win, napojów spirytusowych i produktów rolnych.

Producencie, czas działać

Choć rozporządzenie 2023/2411 weszło w życie 16 listopada 2023 r., większość jego przepisów ma zastosowanie dopiero od 1 grudnia 2025 r. Oznacza to, że od kilku dni można wreszcie składać do Urzędu Patentowego RP wnioski o rejestrację oznaczeń, aby uzyskać ochronę na terenie całej Unii Europejskiej.

W przypadku już istniejących oznaczeń geograficznych dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych, chronionych na szczeblu krajowym, państwa członkowskie muszą do 2 grudnia 2026 r. zgłosić je Komisji i EUIPO w celu uzyskania ochrony unijnej. W przeciwnym razie po upływie tego terminu ich ochrona w kraju wygaśnie. W Polsce dotyczy to jedynego takiego zarejestrowanego oznaczenia geograficznego – Koronek Koniakowskich.

Producenci wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych powiązanych z danym terytorium powinni zatem w najbliższych miesiącach podjąć działania, które pozwolą im uzyskać szeroką ochronę swoich interesów na terenie całej Unii Europejskiej oraz spopularyzować swoje wartościowe produkty. Polska dysponuje ogromnym potencjałem w zakresie rzemiosła i produktów przemysłowych. Oprócz wspomnianej wyżej ceramiki z Bolesławca i Ćmielowa oraz Koronki Koniakowskiej, katalog produktów, które mogłyby podlegać ochronie, obejmuje bursztyniarstwo kurpiowskie, krzemień pasiasty, liczne hafty (kurpiowski z Puszczy Białej i Puszczy Zielonej, kaszubski z Żukowa i z nadwiślańskiego Urzecza), wycinanki świętokrzyskie i łowickie czy szkło z Krosna. Warto ten potencjał wykorzystać.

Katarzyna Sotyn, adwokat, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy