Cesja wierzytelności zabezpieczonych wekslem
Weksel ucieleśnia bezwarunkowe i abstrakcyjne zobowiązanie pieniężne podmiotów na nim podpisanych. Zasady poprawnego posługiwania się nim od momentu wystawienia aż do egzekucji budzą wiele wątpliwości zarówno praktyków, jak i samej doktryny.
Istotną kwestią jest przeniesienie wierzytelności wyrażonej w wekslu po powstaniu tytułu egzekucyjnego uzyskanego w postępowaniu nakazowym.
Przede wszystkim należy zaznaczyć, że weksel zaliczamy do papierów wartościowych na zlecenie, chyba że w treści weksla zostało zamieszczone zastrzeżenie „nie na zlecenie”. W pierwszym przypadku przeniesienie praw z weksla jest zawsze możliwe przez indos. Weksel jako instrument jest często stosowany w stosunkach kredytowych, w których pełni dwie podstawowe funkcje: zabezpieczającą i gwarancyjną. Ustawodawca w ustawie o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. wykorzystuje ten papier wartościowy w sposób szczególny. Art. 41 ust. 1 tej ustawy stanowi, że weksel lub czek konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoznaczną. Owa klauzula kwalifikuje taki weksel do papierów wartościowych imiennych, co oznacza, że jego zbycie może nastąpić tylko przez cesję. Prawa z weksla „nie na zlecenie” mogą być przeniesione na inną osobę w drodze przelewu uregulowanego przepisami Kodeksu cywilnego. Podstawą prawną powyższego są art. 517 § 2 oraz 92112 k.c., które uzależniają skuteczność przeniesienia takiej wierzytelności od wydania nabywcy dokumentu w postaci weksla.
Sprawa się jednak komplikuje w przypadku weksla zupełnego, tj. takiego, w którym wskazane są dane zarówno dłużnika, jak i wierzyciela. W tym przypadku przeniesienie w drodze przelewu budzi wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie (wątpliwości nie budzi natomiast przeniesienie praw z weksla in blanco). Najnowsze orzecznictwo skłania się jednak ku twierdzeniu, że dopuszczalne jest przeniesienie praw z weksla zupełnego w drodze przelewu pod warunkiem jego wydania. Niedopuszczalne zaś jest przeniesienie samej wierzytelności bez dokumentu. Takie stanowisko przyjął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 25 stycznia 2013 r (I ACa 503/12), powołując się jednocześnie na wyrok Sądu Najwyższego z 8 października 2008 r. (V CSK 124/08).
W tym miejscu warto również wspomnieć o różnicy pomiędzy skutkami indosu i przelewu. Przy przelewie cedent (zbywca) nie staje się dłużnikiem wekslowym, jak to się dzieje w przypadku przeniesienia praw z weksla przez indos. Poza tym przy cesji dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, jakie posiadał wobec cedenta w chwili powzięcia informacji o przelewie. W przypadku indosu zaś nie ma możliwości, aby dłużnik wekslowy skierował wobec indosatariusza (wierzyciela) zarzuty oparte na stosunkach osobistych z indosantem (zbywcą).
Na potrzeby niniejszych dywagacji wyobraźmy sobie przelew wierzytelności zabezpieczonej wekslem na osobę trzecią w momencie, gdy uzyskało się już nakaz zapłaty wydany przez sąd na podstawie przedstawionego weksla. Taki nakaz zapłaty po uprawomocnieniu stanowi dla wierzyciela tytuł egzekucyjny, który będzie podstawą wszczęcia postępowania egzekucyjnego po zaopatrzeniu go w klauzulę wykonalności. W omawianym przypadku mamy zatem do czynienia z sytuacją przeniesienia praw z weksla, na podstawie którego wydano już tytuł egzekucyjny. Sytuację taką reguluje art. 788 Kodeksu postępowania cywilnego, który umożliwia nadanie klauzuli wykonalności dla następcy prawnego wierzyciela w celu stworzenia podstawy do egzekucji. W takiej sytuacji sukcesja prawna wystąpiła po powstaniu tytułu wykonawczego i o nadanie klauzuli wykonalności musi wystąpić następca prawny, zatem nasz cesjonariusz. Przesłanką uzyskania klauzuli wykonalności dla nowego nabywcy jest wykazanie przejścia uprawnienia lub obowiązku właściwym dokumentem (w naszym przypadku umową cesji).
Ponadto, aby przeniesienie praw z weksla było skuteczne, niezbędne jest jego wydanie nowemu nabywcy. Kwestia się komplikuje, gdy weksel po zakończeniu postępowania nadal znajduje się w sądzie. Jak wówczas ma się odbywać owo „wydanie” i czy w ogóle jest ono możliwe? Podobny problem był niedawno przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w wyroku z 6 grudnia 2012 r. (III CSK 86/12) stwierdził, że „gdy przeniesienie praw z weksla następuje w toku postępowania sądowego, po wydaniu nakazu zapłaty, to przekazanie nabywcy przez zbywcę dokumentów uprawniających do dysponowania tym wekslem może być potraktowane jako równoznaczne z wydaniem weksla”. W przedmiotowej sprawie sąd doszedł zatem do wniosku, że „do spełnienia wymagania wydania nie było potrzebne odebranie przez cedenta weksla zdeponowanego w Sądzie w celu fizycznego wręczenia go cesjonariuszowi, który złożyłby go tam ponownie”.
Reasumując, w praktyce fizyczne wydanie weksla można zastąpić quasi-wydaniem, które jest związane z instytucją tzw. weksla zdeponowanego (w przechowaniu), którym obrót dokonywany jest bez jego fizycznego wręczenia. Przeniesienia posiadania samoistnego weksla można dokonać w oparciu o art. 350 k.c., który stanowi, że takie przeniesienie następuje poprzez umowę między stronami przy jednoczesnym zawiadomieniu dzierżyciela.
Damian Majda, Zespół Usług Płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy