Społeczne aspekty postępowań zakupowych
Analizując potrzeby i wymagania, zamawiający muszą rozważyć możliwość uwzględnienia aspektów społecznych zamówienia. Komisja Europejska wydała właśnie drugie wydanie przewodnika, jak uwzględniać kwestie społeczne w zamówieniach publicznych.
Zgodnie z art. 83 p.z.p. przed wszczęciem postępowania o udzielenie zamówienia klasycznego o wartości równej lub przekraczającej progi unijne zamawiający publiczny ma obowiązek dokonać analizy potrzeb i wymagań, uwzględniając rodzaj i wartość zamówienia. Przeprowadzenie takiej analizy jest sformalizowane, to znaczy wskazany przepis określa, jakie elementy powinna ona obejmować i do jakich wniosków doprowadzić. Jednym z obowiązkowych aspektów, które muszą być brane pod uwagę, są aspekty społeczne.
Jak wskazuje art. 96 p.z.p., zamawiający może określić aspekty społeczne w formie wymagań związanych z realizacją zamówienia, które wskazuje w ogłoszeniu o zamówieniu lub w dokumentach zamówienia. Są to tak zwane klauzule społeczne, które są następnie włączane do treści umowy o zamówienie publiczne. Regulacja ta dotyczy etapu realizacji zamówienia. Natomiast zgodnie z art. 242 p.z.p. aspekty społeczne mogą stanowić również kryterium jakościowe oceny ofert.
26 maja 2021 r. ukazała się publikacja Komisji Europejskiej „Kwestie społeczne w zakupach – przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych (wydanie drugie)”. Zawiera ona szereg praktycznych wskazówek, jakie elementy i w jaki sposób uwzględniać przy kształtowaniu zamówień. Przede wszystkim jednak publikacja ma uświadomić podmiotom dokonującym zakupów, że ich działania mają ogromny wpływ na życie społeczne. Wpływ ten rozciąga się bowiem na:
- osoby zaangażowane w dostarczenie zamówienia, w jego zrealizowanie oraz w zapewnienie materiałów, produktów i urządzeń niezbędnych do wykonania zamówienia,
- szereg osób po stronie publicznej, odpowiedzialnych za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania, a następnie za nadzór nad realizacją umowy,
- życie obywateli, czyli użytkowników usług społecznych: zrealizowane inwestycje infrastrukturalne oraz usługi na rzecz ludności decydują o jakości życia społeczeństwa.
Uświadomienie sobie, jak ważne są zakupy publiczne i do jakich skutków społecznych mogą doprowadzić, może istotnie zmodyfikować proces zakupowy. Jak wskazuje Komisja, dokonując zakupów w sposób rozsądny, zamawiający mogą stymulować lokalny rynek:
- wspierać możliwości zatrudnienia,
- wpływać na wzrost kwalifikacji pracowników,
- wpływać na poziom wynagrodzeń personelu realizującego zamówienia,
- stymulować włączenie społeczne osób marginalizowanych.
Kolejną istotną kwestią jest fakt, że w niektórych sektorach rynku zamówienia publiczne są jedyną drogą pozyskania zakupów. W efekcie zamawiający publiczni mają decydujący wpływ na to, jak wygląda rynek firm budowlanych realizujących inwestycje drogowe, jak kształtuje są transport publiczny, jakiej jakości są usługi w sektorze zdrowia. Jak wskazuje Komisja, nabywcy publiczni są głównymi inwestorami w Europie, wydatkując aż 14% unijnego PKB.
Społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne są szczególnie istotne w czasach pandemii Covid-19, z której gospodarczymi skutkami przyjdzie nam się mierzyć jeszcze przez wiele lat. Komisja zwraca uwagę, że społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne pomagają organom publicznym w dostarczaniu wysokiej jakości usług i produktów swoim społecznościom, w osiąganiu dodatkowych korzyści społecznych i etycznych nawet w przypadku ograniczeń budżetowych, a zatem mogą pomóc w przeciwdziałaniu niekorzystnym skutkom kryzysu związanego z COVID-19.
Nowa publikacja Komisji Europejskiej powinna być lekturą obowiązkową dla wszystkich zamawiających. Jest napisana bardzo przystępnie i praktycznie, a przykłady dobrych praktyk tam wymienionych mogą być wprost stosowane do niektórych zamówień. Przewodnik jest świetnym źródłem wiedzy o tym, jak dobrze uwzględnić aspekty społeczne podczas analizy potrzeb i wymagań, aby przeprowadzone w jej wyniku postępowanie w najpełniejszym stopniu realizowało zasadę efektywności, czy to poprzez jakościowe kryteria oceny ofert powiązane z aspektami społecznymi, czy to poprzez uwzględnienie aspektów społecznych w formie wymogów dotyczących etapu realizacji zamówienia.
Anna Prigan, radca prawny, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i PPP kancelarii Wardyński i Wspólnicy
