Pokrzywdzenie wierzycieli jako przesłanka odmowy otwarcia postępowania sanacyjnego
Sąd odmówi otwarcia postępowania sanacyjnego, jeśli jego skutkiem byłoby pokrzywdzenie wierzycieli. Warto się zastanowić, kiedy właściwie dochodzi do takiego pokrzywdzenia. Nie jest nim bowiem samo otwarcie postępowania sanacyjnego wobec dłużnika, choć niesie ono pewne negatywne skutki dla wierzycieli.
Na podstawie art. 8 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego sąd odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli skutkiem tego postępowania byłoby pokrzywdzenie wierzycieli. Przepis ten ma zastosowanie także do postępowania sanacyjnego jako jednego z rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych.
Warto podkreślić, że pokrzywdzenie wierzycieli ma być skutkiem postępowania jako całości. W toku samego postępowania w związku z działaniami podejmowanymi przez organy postępowania wystąpi szereg skutków, a sąd nie jest zobowiązany do badania, jaki będzie ich wpływ na poszczególnych wierzycieli. Sąd nie ma bowiem wiedzy ani możliwości przewidywania zdarzeń, które mogą wystąpić w postępowaniu. Winien natomiast wziąć pod uwagę całościowy efekt postępowania dla ogółu wierzycieli.
Wybrane negatywne skutki postępowania sanacyjnego
Można wskazać, że już samo otwarcie postępowania sanacyjnego niesie ze sobą negatywne skutki dla wierzycieli. Nie mogą być one jednak uznane za pokrzywdzenie wierzycieli w rozumieniu art. 8 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego. Przykładem może być zakaz skierowania egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej czy zawieszenie z mocy samego prawa postępowań egzekucyjnych wszczętych przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego, a skierowanych do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej. Otwarcie postępowania sanacyjnego nie stoi natomiast na przeszkodzie egzekucji świadczeń alimentacyjnych, rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.
Pokrzywdzenie wierzycieli w rozumieniu art. 8 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego
Do pokrzywdzenia wierzycieli może dojść m.in. na skutek złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego przez dłużnika, który nie jest ani niewypłacalny, ani zagrożony niewypłacalnością. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której dłużnik jedynie pozoruje problemy finansowe swojego przedsiębiorstwa, aby uzyskać zmniejszenie wysokości swoich zobowiązań czy też odroczenie terminów płatności.
Badanie przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli przez sąd
Badając istnienie przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli, sąd nie powinien porównywać potencjalnych wyników postępowania sanacyjnego z wynikami postępowania upadłościowego, a w konsekwencji oddalać wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego, jeżeli np. uznałby postępowanie upadłościowe za korzystniejsze dla wierzycieli. Pokrzywdzenie wierzycieli w rozumieniu wspomnianego przepisu nie oznacza sytuacji, w której zaspokojenie wierzycieli w wyniku otwarcia postępowania sanacyjnego będzie niższe niż w przypadku ogłoszenia upadłości. Warto ponownie podkreślić, że sąd nie powinien oceniać skutków poszczególnych zdarzeń, które wystąpią w trakcie postępowania, tylko całościowy skutek postępowania sanacyjnego.
Nawet gdyby sąd chciał się podjąć oceny potencjalnych korzyści dla wierzycieli, specyfika postępowania sanacyjnego znacznie to utrudnia, gdyż we wniosku o otwarcie tego postępowania brak jest propozycji układowych, zarówno gdy wniosek składa sam dłużnik, jak i gdy składa go wierzyciel osobisty osoby prawnej. Przedmiotem takiej analizy mógłby być wstępny plan restrukturyzacyjny, który jest składany wraz z wnioskiem. Jest to jednak tylko wstępny plan. Ten, który stanowić będzie główną oś postępowania – plan restrukturyzacyjny – zostanie złożony przez zarządcę w późniejszym etapie, już po otwarciu postępowania sanacyjnego. Należy również pamiętać, że sąd nie może skorzystać z pomocy biegłego w celu wydania opinii, gdyż zgodnie z art. 196 Prawa restrukturyzacyjnego w postępowaniu restrukturyzacyjnym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego (z wyjątkiem określonym w art. 93 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego).
Mając jedynie taki zakres informacji, sąd nie jest w stanie skutecznie zweryfikować, co jest korzystne dla poszczególnych wierzycieli. Co więcej, to sami wierzyciele decydują podczas głosowania w przedmiocie przyjęcia układu, czy dane propozycje są dla nich korzystne czy też nie.
Przeciwdziałanie otwarciu postępowania sanacyjnego przez wierzycieli
Wierzycielowi bardzo trudno będzie dowodzić, że na skutek otwarcia postępowania sanacyjnego dojdzie do pokrzywdzenia wierzycieli. Jeśli jednak chce przeciwdziałać otwarciu postępowania sanacyjnego, powinien bacznie obserwować, czy dłużnik albo któryś z jego wierzycieli osobistych nie złożył do sądu wniosku o otwarcie takiego postępowania. Po uzyskaniu takiej informacji wierzyciel powinien sporządzić na piśmie swoje stanowisko (załączając dowody, jeśli je posiada) i złożyć je we właściwym sądzie. Jeżeli wierzyciel wie, że dłużnik pozoruje swoją trudną sytuację finansową, np. pozbywając się majątku czy rażąco nieudolnie prowadząc swoje przedsiębiorstwo, powinien te argumenty przytoczyć. Niewystarczające wydaje się samo wskazanie, że postępowanie sanacyjne będzie generowało koszty, co spowoduje pokrzywdzenie wierzycieli, pogarszając ich sytuację i obniżając możliwości późniejszego ich zaspokojenia.
Podsumowanie
Zastosowanie typowej klauzuli generalnej, jaką jest pojęcie „pokrzywdzenie wierzycieli”, pozostawia pole interpretacyjne dla sądu. Należy wskazać, że do oddalenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego jedynie ze względu na pokrzywdzenie wierzycieli będzie dochodziło stosunkowo rzadko – z wyjątkiem oczywistych sytuacji, np. takich, w których dłużnik składa wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego, aby uniemożliwić wierzycielom prowadzenie windykacji w ramach postępowania egzekucyjnego, czy też celowo nieudolnie prowadzi swoje przedsiębiorstwo.
Podstawowym celem postępowania sanacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, jak również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Dlatego wydaje się, że w przypadkach nie tak oczywistych, jak wcześniej wskazane, sąd będzie bardziej skłonny otworzyć postępowanie sanacyjne (o ile nie zaistniały inne negatywne przesłanki), niż oddalić wniosek o jego otwarcie, gdyż nie będzie chciał pozbawiać dłużnika szansy na restrukturyzację.
Krzysztof Kornatowski, praktyka restrukturyzacji i upadłości kancelarii Wardyński i Wspólnicy