Podwykonawca nie zawsze uzyska zapłatę bezpośrednio od zamawiającego | Co do zasady

Na podstawie art. 143c ust. 1 p.z.p. zamawiający jest zobowiązany dokonać bezpośredniej zapłaty na rzecz zaakceptowanego przez niego podwykonawcy, w przypadku gdy ten nie uzyskał należnej zapłaty od wykonawcy. Choć dzięki wprowadzeniu tego przepisu podwykonawcy umów realizowanych w reżimie zamówień publicznych uzyskali większą ochronę, to jednak w pewnych sytuacjach skorzystanie z tej ochrony może być utrudnione.

Ochrona na podstawie art. 143c ust. 1 p.z.p. przysługuje podwykonawcom dostaw, usług oraz robót budowalnych, pod warunkiem że zostali odpowiednio zgłoszeni zamawiającemu zgodnie z wymogami Prawa zamówień publicznych. W przypadku dalszych podwykonawców możliwość żądania bezpośredniej zapłaty przysługuje jedynie podwykonawcom robót budowlanych. Podmioty te mogą zwrócić się do zamawiającego z żądaniem bezpośredniej zapłaty wynagrodzenia przysługującego im od wykonawcy (a w przypadku ww. dalszych podwykonawców – od podwykonawcy), jeśli wynagrodzenie to stało się wymagalne zgodnie z postanowieniami umowy podwykonawczej. Wskazani podwykonawcy mogą żądać jedynie wynagrodzenia należnego po zaakceptowaniu przez zamawiającego umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, lub po przedłożeniu zamawiającemu poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są dostawy lub usługi.

Większość prac wykonana, a termin zapłaty jeszcze nie nadszedł

W przypadku umów o roboty budowlane praktyką jest określanie terminów płatności faktur po wykonaniu przez wykonawcę zasadniczej części lub całości prac. Możliwość wystawienia faktur końcowych jest zazwyczaj możliwa dopiero po podpisaniu protokołu odbioru końcowego przez inwestora. Praktyka ta może się okazać problematyczna dla podwykonawców, którzy chcą zażądać bezpośredniej zapłaty od zamawiającego. Może się bowiem okazać, że podwykonawca wykonał zasadniczą część prac oraz poniósł związaną z tym większość kosztów, jednak z uwagi na brak współdziałania wykonawcy w formalnym potwierdzeniu realizacji tych prac (odmowa bądź odraczanie podpisania protokołu odbioru) nie ma podstawy do wystawienia faktury przez podwykonawcę, a co za tym idzie żądania bezpośredniej zapłaty od zamawiającego. Zgodnie bowiem z art. 143c ust. 1 p.z.p. obowiązek bezpośredniej zapłaty dotyczy jedynie wymagalnego wynagrodzenia.

Uchylanie się od podpisania protokołu odbioru końcowego przez inwestora (w tym wypadku wykonawcy), w sytuacji gdy zaistniały ku temu przesłanki, jest niedopuszczalne. Na podstawie art. 647 k.c. oraz art. 18 ust. 1 pkt 4) Prawa budowlanego odbiór robót jest bowiem obowiązkiem inwestora. W odpowiedzi na powyższy problem w orzecznictwie przyjęto możliwość sporządzenia tzw. jednostronnego protokołu odbioru przez wykonawcę (w tym wypadku podwykonawcę) robót budowlanych, w przypadku gdy inwestor bezpodstawnie uchyla się od realizacji swojego obowiązku. Sporządzenie jednostronnego protokołu odbioru prac budowlanych przez wykonawcę robót budowlanych jest dopuszczalne, jeżeli od jego sporządzenia uzależniona jest zapłata wynagrodzenia (zob. np. wyrok SN z 1 lipca 1998 r., II CKN 673/97). Sporządzenie jednostronnego protokołu odbioru może stanowić podstawę do wystawienia faktury przez podwykonawcę. Jeśli wykonawca jej nie ureguluje, podwykonawca może skierować żądanie jej zapłaty wobec zamawiającego.

Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia

Może się również zdarzyć, że podwykonawca wykonał większość prac, lecz jeszcze nie zaistniały przesłanki do sporządzenia protokołu odbioru, a wykonawca ogłosił upadłość. W związku z brakiem podstaw do sporządzenia choćby jednostronnego protokołu odbioru nie ma możliwości postawienia wynagrodzenia w stan wymagalności. Zamawiający jednak uzyskał już korzyść, bowiem większość prac stanowiących część zamówienia publicznego realizowanego przez podwykonawcę została wykonana. W takiej sytuacji podwykonawca powinien rozważyć skierowanie wobec zamawiającego roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 405 k.c. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Utrata statusu podwykonawcy

Nawet jeśli podwykonawcy uda się uzyskać od zamawiającego zapłatę kilku wymagalnych faktur, których nie zapłacił wykonawca, nie oznacza to jeszcze, że sukces ten zostanie powtórzony w stosunku do wszystkich zaległych faktur. Zgodnie z art. 143c ust. 7 p.z.p. Konieczność wielokrotnego dokonywania bezpośredniej zapłaty podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy lub konieczność dokonania bezpośrednich zapłat na sumę większą niż 5% wartości umowy w sprawie zamówienia publicznego może stanowić podstawę do odstąpienia od umowy w sprawie zamówienia publicznego przez zamawiającego. W przypadku gdy zamawiający odstąpi od umowy głównej na wskazanej wyżej podstawie, podwykonawca utraci status podwykonawcy, a w konsekwencji możliwość zgłoszenia zamawiającemu roszczenia o dokonanie bezpośredniej zapłaty na jego rzecz.

Brak możliwości żądania odsetek

Warto również mieć na uwadze, że podwykonawca nie uzyska od zamawiającego zapłaty naliczonych wobec wykonawcy odsetek za opóźnienie w zapłacie należnego wynagrodzenia. Obowiązek z art. 143c ust. 1 p.z.p. nie obejmuje bowiem odsetek naliczonych wobec wykonawcy, a jedynie kwotę wymagalnego wynagrodzenia. Jednak jeśli zamawiający spóźni się z realizacją własnego obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego, podwykonawca będzie mógł naliczyć wobec niego odsetki za opóźnienie zgodnie z art. 481 § 1 k.c. Żądanie odsetek będzie dopuszczalne od terminu wymagalności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia przez zamawiającego, wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty skierowanym przez podwykonawcę. Racjonalny termin na zapłatę, który podwykonawca może wyznaczyć zamawiającemu, powinien wynosić około 21 dni od dnia otrzymania wezwania. Przed dokonaniem bezpośredniej zapłaty zamawiający jest bowiem jeszcze zobowiązany umożliwić wykonawcy zgłoszenie uwag w formie pisemnej wobec zasadności bezpośredniej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, w terminie nie krótszym niż 7 dni od dnia doręczenia informacji o żądaniu podwykonawcy.

Katarzyna Śliwak, radca prawny, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i PPP kancelarii Wardyński i Wspólnicy