Od początku stycznia tekstylia należy zbierać osobno | Co do zasady

Od 1 stycznia 2025 r. obowiązuje w Polsce wymóg selektywnego zbierania odpadów tekstyliów i odzieży. W większości gmin nie pojawiły się jednak nowe worki ani pojemniki na odpady. Niespełnienie obowiązków wiąże się natomiast z wysokimi opłatami.

Wymogi prawa unijnego i polska implementacja

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów ustanowiła obowiązek selektywnej zbiórki odpadów tekstyliów w państwach członkowskich od 1 stycznia 2025 r. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 11 ust. 1 dyrektywy w sprawie odpadów, z zastrzeżeniem art. 10 ust. 2 i 3 państwa członkowskie ustanowią selektywną zbiórkę przynajmniej papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła, a od dnia 1 stycznia 2025 r. tekstyliów. Czasu na przygotowanie się do zmian było zatem naprawdę sporo. Nie wydaje się jednak, aby polski ustawodawca dobrze go wykorzystał.

Wymogi wynikające z prawa unijnego wdrożono ustawą z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 6 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności tworzą w sposób umożliwiający łatwy dostęp wszystkim mieszkańcom gminy punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych, które zapewniają przyjmowanie co najmniej:

• odpadów komunalnych wymienionych w pkt 5 (czyli papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła, odpadów opakowaniowych wielomateriałowych oraz bioodpadów),
• odpadów niebezpiecznych,
• przeterminowanych leków i chemikaliów,
• odpadów niekwalifikujących się do odpadów medycznych, które powstały w gospodarstwie domowym w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, w szczególności igieł i strzykawek,
• zużytych baterii i akumulatorów,
• zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
• mebli i innych odpadów wielkogabarytowych,
• zużytych opon,
• odpadów tekstyliów i odzieży,
• a także odpadów budowlanych i rozbiórkowych z gospodarstw domowych.

Nadto, stosownie do art. 4 ust. 2 pkt 1 lit. b tej ustawy, regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy dotyczące wymagań w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzonego przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób umożliwiający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, które zapewniają przyjmowanie co najmniej odpadów komunalnych:

• wymienionych w lit. a (czyli papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła, odpadów opakowaniowych wielomateriałowych oraz bioodpadów),
• odpadów niebezpiecznych,
• przeterminowanych leków i chemikaliów,
• odpadów niekwalifikujących się do odpadów medycznych, które powstały w gospodarstwie domowym w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, w szczególności igieł i strzykawek,
• zużytych baterii i akumulatorów,
• zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
• mebli i innych odpadów wielkogabarytowych,
• zużytych opon,
• odpadów tekstyliów i odzieży,
• a także odpadów budowlanych i rozbiórkowych z gospodarstw domowych.

Zgodnie z art. 14 ustawy nowelizującej obowiązek przyjmowania odpadów tekstyliów i odzieży przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych stosuje się od dnia 1 stycznia 2025 r.

Sankcje

Z przytoczonych przepisów wynika, że od początku roku nie można już wyrzucać odpadów tekstyliów i odzieży do pojemnika na odpady zmieszane. Ponieważ jednak w zdecydowanej większości gmin nie ma dodatkowych pojemników ani worków na tę frakcję odpadów, ciężar spełnienia nowych wymogów spoczywa niemal wyłącznie na mieszkańcach. Jednocześnie niedopełnienie obowiązku segregacji odpadów tekstyliów i odzieży wiąże się z poważnymi konsekwencjami.

Zgodnie z art. 6ka ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach jeśli właściciel nieruchomości nie dopełni obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, podmiot odbierający odpady komunalne przyjmuje je jako niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i powiadamia o tym wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz właściciela nieruchomości. W tych okolicznościach wójt (burmistrz, prezydent miasta) wszczyna postępowanie w sprawie określenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Następnie wójt (burmistrz, prezydent miasta) określa w drodze decyzji wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiąc lub miesiące (a w przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – za rok), w których nie dopełniono obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Wysokość stawki opłaty podwyższonej, zgodnie z uchwałą danej Rady Gminy, wynosi od 200% do 400% opłaty za gospodarowanie odpadami.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przeważa pogląd, że wykazanie choćby jednego przypadku nieprzestrzegania przyjętej zasady segregacji odpadów pociąga za sobą obowiązek nałożenia na podmiot zainteresowany opłaty w stawce właściwej dla nieselektywnego zbierania odpadów (zob. np. wyrok NSA z 14.06.2022 r., III FSK 4968/21, wyrok NSA z 19.05.2022 r., III FSK 14/22, wyroki WSA w Szczecinie z 4.03.2021 r., I SA/Sz 978/20, WSA w Szczecinie z 10.02.2022 r., I SA/Sz 922/21; WSA w Krakowie z 20.09.2021 r., I SA/Kr 808/21).

Pogląd ten uzasadnia się m.in. wyższymi kosztami gmin związanymi z koniecznością zagospodarowania źle zebranych odpadów komunalnych. Wskazuje się również na stanowczy i jednoznaczny pod względem gramatycznym charakter przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. W praktyce oznacza to, że nawet jednorazowe uchybienie omawianym obowiązkom może mieć poważne konsekwencje finansowe.

Co dalej?

Nie ma wątpliwości co do tego, że wymóg selektywnej zbiórki odpadów tekstyliów i odzieży będzie w najbliższych latach obowiązywał. Wynika to bowiem wprost z przepisów unijnych. Nie jest zresztą wykluczone, że prawodawca unijny przyjmie wkrótce dalej idące rozwiązania dotyczące tekstyliów, w tym środki przewidziane w tzw. strategii tekstylnej Unii Europejskiej.

Można mieć jednak istotne zastrzeżenia co do tego, czy polski prawodawca prawidłowo wdrożył normy unijne. Podstawowym problemem pozostaje bowiem dostęp mieszkańców gmin do punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Ten brak dostępu może mieć natomiast negatywny wpływ na realizację nowych przepisów.

Wejście w życie nowych przepisów nie zostało również poprzedzone odpowiednimi kampaniami informacyjnymi. Nie jest zatem jasne, czy informacja o nowych obowiązkach dotarła do mieszkańców gmin. Trudno z kolei oczekiwać wzrostu poziomów selektywnego zbierania, gdy osoby obciążone tym obowiązkiem nawet o nim nie wiedzą.

Jako spóźnione należy ocenić działania podejmowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w połowie stycznia 2025 r., gdy ukazał się siedmiopunktowy i niezwykle ogólny katalog dobrych praktyk dotyczących selektywnej zbiórki odpadów tekstyliów i odzieży. Tego rodzaju rozwiązania powinny zostać przygotowane znacznie wcześniej, jako efekt konsultacji z gminami i ich mieszkańcami, a nie prawie dwa tygodnie po rozpoczęciu stosowania nowych przepisów. Nie jest zresztą jasne, dlaczego prezentowane w tym katalogu rozwiązania nie zostały choćby częściowo uwzględnione w przepisach powszechnie obowiązujących. Ma to znaczenie tym większe, że niespełnienie nowych obowiązków obciąży finansowo przede wszystkim mieszkańców oraz gminy.

Karol Maćkowiak, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy