Uszczelnienie systemu podatkowego jest jednym z priorytetów rządu. Aktualnie toczą się konsultacje międzyresortowe dotyczące projektu nowelizacji, która poszerzy katalog przestępstw w Kodeksie karnym oraz nada organom publicznym, w tym nowo powstającej Krajowej Administracji Skarbowej, szerokie uprawnienia usprawniające ich ściganie. Wszystko po to, by walczyć z wyłudzeniami podatku od towarów i usług.
Wyłudzenie podatku od towarów i usług (VAT) to przestępstwo polegające na zatajaniu rzeczywistej wartości podatku należnego do zapłaty lub otrzymaniu nienależnego zwrotu podatku. Co do zasady metody wyłudzenia podatku od towarów i usług dzieli się na dwie grupy:
- wyłudzenia dotyczące podatku należnego – grupa ta obejmuje w szczególności: zadeklarowanie dostawy towaru, która faktycznie ma miejsce na terytorium kraju, jako eksportu albo wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, zaniżenie wartości przedmiotu dostawy, opodatkowanie świadczonych usług według zaniżonej stawki podatku czy deklarowanie, że miejsce wykonania usług znajdowało się poza terytorium kraju;
- wyłudzenia dotyczące podatku naliczonego i zwrotu podatku – przykładowo polegają one na wystawianiu faktur dokumentujących wykonanie czynności przez podmiot, który tej czynności faktycznie nie wykonał, wystawianie faktur dokumentujących fikcyjne czynności czy też wystawianie faktur przez podmioty, które faktycznie nie prowadzą działalności (tzw. „słupy”).
Obecnie osoby zaangażowane w wyłudzanie podatku od towarów i usług są pociągane do odpowiedzialności przede wszystkim na gruncie przepisów ustawy Kodeks karny skarbowy (art. 56, art. 62 i art. 76). Maksymalny wymiar kary, która może być wymierzona na gruncie tych przepisów, to, w przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary, pozbawienie wolności na okres 10 lat oraz kara grzywny w kwocie 1080 stawek dziennych, czyli nawet nieco ponad 45 633 000 zł.
Potrzeba zmian
Skala wykrywanych nieprawidłowości związanych z wyłudzaniem podatku VAT rośnie z roku na rok. Według danych Najwyższej Izby Kontroli w 2014 r. organy kontroli skarbowej wykryły fikcyjne faktury VAT na łączną kwotę 33,7 mld zł, a w 2015 r. kwota ta wyniosła już 81,9 mld zł.
Aby zapobiec wyłudzaniu podatku VAT, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało projekt nowelizacji ustawy Kodeks karny.
Planowane zmiany obejmują poszerzenie katalogu przestępstw opisanych w rozdziale XXXIV Kodeksu karnego obejmującym przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów. Mają się w nim pojawić dwa nieznane dotąd w polskim porządku prawnym czyny zabronione, tj.:
- fałsz materialny dokumentu w postaci faktury w zakresie okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej, oraz
- fałsz intelektualny dokumentu w postaci faktury w zakresie okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej.
Pierwsze z wymienionych przestępstw zostanie objęte przepisem art. 270a Kodeksu karnego, zgodnie z którym podrabianie lub przerabianie faktur, w zakresie okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej, w celu uznania ich za autentyczne lub używanie takich faktury jako autentycznych, będzie zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku gdy wartość takiej faktury lub faktur przekroczy kwotę 1 mln zł, albo gdy sprawca przestępstwa uczyni z takiego postępowania swoje stałe źródło dochodu, kara ulegnie zaostrzeniu – wyniesie od 3 do 15 lat pozbawienia wolności. W wypadku czynów mniejszej wagi karą za popełnienie opisywanego przestępstwa będzie grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
Fałsz intelektualny zostanie objęty przepisem art. 271a Kodeksu karnego, zgodnie z którym wystawianie faktur dotyczących towarów lub usług, których wartość przekracza 200 000 zł, zawierających nieprawdziwe informacje w zakresie okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej będzie zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku gdy wartość takiej faktury lub faktur przekroczy kwotę 1 mln zł, albo gdy sprawca przestępstwa uczyni z takiego postępowania swoje stałe źródło dochodu, kara ulegnie zaostrzeniu – wyniesie od 3 do 15 lat pozbawienia wolności.
Nowelizacja przewiduje również szczególny przypadek zaostrzenia odpowiedzialności karnej za wymienione wyżej przestępstwa w sytuacji, gdy będą one dotyczyć faktur o wartości przekraczającej kwotę 5 mln zł – wówczas sprawca tych przestępstw będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 5 do 15 lat albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
W przypadku popełnienia powyższych przestępstw obok kary pozbawienia wolności sprawca może zostać ukarany grzywną w wysokości do 3 000 stawek dziennych, czyli nawet do 6 mln zł. Należy pamiętać, że na gruncie przepisów Kodeksu karnego kara grzywny jest wymierzana w stawkach dziennych, których wartość nie może być niższa od 10 zł ani przekraczać 2 000 zł, zatem jest to wartość niższa od tej, którą przewidują przepisy Kodeksu karnego skarbowego.
Nowe przepisy umożliwiają również zastosowanie, na wniosek prokuratora, nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do sprawcy powyższych przestępstw, który zawiadomił o ich popełnieniu odpowiednie organy oraz ujawnił istotne okoliczności przestępstwa, a także wskazał czyny pozostające w związku z popełnionym przestępstwem oraz ich sprawców, zanim odpowiedni organ posiadł wiedzę na ten temat.
Nowe służby i nowe uprawnienia
Szerokie kompetencje dotyczące zwalczania m.in. wyżej opisanych przestępstw przyznano nie tylko Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu czy Żandarmerii Wojskowej, ale także służbie, która dopiero ma powstać, tj. Krajowej Administracji Skarbowej (KAS). Będzie ona wykonywać m.in. zadania z zakresu realizacji dochodów z tytułu podatków, należności celnych, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych, ochrony interesów Skarbu Państwa oraz ochrony obszaru celnego Unii Europejskiej.
W celu zapobiegania lub wykrywania tych przestępstw KAS będzie mogła gromadzić dane osobowe oraz inne – w tym, w szczególnym trybie, także dane od przedsiębiorców telekomunikacyjnych, operatorów pocztowych lub usługodawców świadczących usługi drogą elektroniczną, dotyczące podmiotów podlegających kontroli oraz podmiotów, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Co pół roku KAS będzie informowała odpowiedni sąd o zebranych danych.
W określonych przypadkach KAS będzie mogła prowadzić kontrolę operacyjną polegającą na:
- uzyskiwaniu i utrwalaniu treści rozmów prowadzonych przy użyciu środków technicznych, w tym za pomocą sieci telekomunikacyjnych;
- uzyskiwaniu i utrwalaniu obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne;
- uzyskiwaniu i utrwalaniu treści korespondencji, w tym korespondencji prowadzonej za pomocą środków komunikacji elektronicznej;
- uzyskiwaniu i utrwalaniu danych zawartych w informatycznych nośnikach danych, telekomunikacyjnych urządzeniach końcowych, systemach informatycznych i teleinformatycznych;
- uzyskiwaniu dostępu i kontroli zawartości przesyłek
Kontrola taka będzie prowadzona w sposób niejawny, a w przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy zachodzi obawa utraty informacji lub zatarcia albo zniszczenia dowodów przestępstwa, kontrola taka będzie mogła odbywać się bez uprzedniej zgody sądu.
Funkcjonariusze KAS będą uprawnieni m.in. do zatrzymywania i przeszukiwania osób, zatrzymywania rzeczy, przeszukiwania lokali i innych pomieszczeń oraz posługiwania się dokumentami, które uniemożliwiają ustalenie danych ich identyfikujących oraz środków, którymi posługują się przy wykonywaniu zadań służbowych.
Planowane zmiany stawiają Polskę w czołówce państw europejskich, jeżeli za kryterium przyjąć surowość kar grożących za wyłudzenia podatku VAT. Przykładowo we Włoszech za podobne przestępstwa grozi maksymalnie 6 lat pozbawienia wolności, a w Niemczech, w Wielkiej Brytanii czy w Grecji 10 lat pozbawienia wolności. Pytanie tylko, czy stosowanie drakońskich kar za wyłudzanie podatku VAT oraz nadanie organom szerokich uprawnień służących zwalczaniu takich przestępstw faktycznie spełni swoją funkcję prewencyjną i przyczyni się do zmniejszenia skali wyłudzeń. Na dzień dzisiejszy pozostaje ono otwarte.
Jakub Świetlicki vel Węgorek, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy
