Kontrola związków zawodowych nad przestrzeganiem przepisów bhp
Związki zawodowe mają kompetencje umożliwiające realny wpływ na działania podejmowane przez pracodawcę w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy.
Związki zawodowe posiadają szerokie uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem przepisów bhp w zakładzie pracy. Na mocy art. 23 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych sprawują one kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
W trosce o systematyczną poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w celu zapewnienia związkom zawodowym niezbędnych warunków do sprawowania skutecznej kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, ustawą z dnia 24 czerwca 1983 r. ustawodawca uregulował instytucję społecznej inspekcji pracy. Szczególne uprawnienia związków zawodowych na gruncie tej ustawy przejawiają się w przyznaniu związkom kompetencji kierowniczych nad społeczną inspekcją pracy. Jednocześnie, co do zasady, funkcję społecznego inspektora pracy może pełnić wyłącznie członek zakładowej organizacji związkowej. Powierzenie funkcji społecznego inspektora pracy pracownikowi niebędącemu członkiem zakładowej organizacji związkowej wymaga każdorazowo zgody tej organizacji.
Ustawa przyznaje społecznemu inspektorowi pracy szeroki zakres kompetencji. Społeczny inspektor pracy ma prawo m.in.:
- kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
- opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
- uczestniczyć w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy.
Społeczny inspektor pracy może ponadto w uzgodnieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi inicjować wszczęcie kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy oraz postępowań w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Zgodnie z poglądem doktryny przyznanie społecznemu inspektorowi pracy własnych kompetencji ustawowych oznacza, że kierownictwo zakładowej organizacji związkowej nad inspektorem pracy ogranicza się wyłącznie do kwestii organizacyjnych, nie zaś merytorycznych. Mimo iż społeczny inspektor pracy nie stanowi organu zakładowej organizacji związkowej (jak to miało miejsce pod rządami ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o społecznej inspekcji pracy) z uwagi na powiązania organizacyjno-funkcjonalne w praktyce może się zdarzyć, że społeczny inspektor pracy będzie ściśle współpracował z zakładowymi organizacjami związkowymi. Informacje zdobyte przez społecznego inspektora pracy podczas realizowania ustawowych kompetencji mogą więc mieć istotny wpływ na kształtowanie wzajemnych relacji między pracodawcą a zakładowymi organizacjami związkowymi.
Jednocześnie zakładowe organizacje związkowe wybierają przedstawicieli pracowników wchodzących w skład komisji bhp działających u pracodawców, którzy zatrudniają więcej niż 250 pracowników. Dzięki temu zakładowe organizacje związkowe mają pośredni wpływ m.in. na dokonywanie okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uporczywe naruszanie przez pracodawcę przepisów oraz zasad bhp może skłonić zakładową organizację związkową do wystąpienia do Państwowej Inspekcji Pracy lub Państwowej Inspekcji Sanitarnej z żądaniem spowodowania usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, a nawet do wszczęcia sporu zbiorowego.
Agnieszka Godusławska, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
